مسجد بنی قریظهیکی از مساجد مدینه، مسجد بنی قریظه می‌باشد. ۱ - موقعیت جغرافیایی مسجدیکی از امکنه منطقه عوالی مسجد بنی قریظه است که طبق معمول، در روزگار امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه، به دستور خلیفه وقت اموی، تجدید بنا شد. سخاوی نوشته است: مسجد بنی قریظه در شرق مسجد شمس و فاصله نسبتاً طولانی با آن داشته و نزدیک حرّه شرقی است. [۱]
التحفة اللطیفه، ج۱، ص۷۰.
مقصود وی از مسجد شمس، همان مسجد فضیخ است.
خیّاری نوشته است: این مسجد نزدیک باغی معروف به حاجزه بوده و وقف فقرا است. مسجد مزبور در میان منازل خراب واقع شده و بنای جالبی دارد. گفته‌اند عمر بن عبدالعزیز به هنگام تجدید بنای مسجد قبا، آن را نیز تجدید کرد. ۲ - علت نامگذاریابن شبّه می‌نویسد که علی بن رافع گفت: «إنَّ النَّبِیّ(صلی الله علیه وآله) صَلّی فی بَیتِ اِمْرَأة مِنَ الْحَضَر، فَأُدخلَ ذلِکَ الْبَیتَ فِی مَسْجِدِ بَنِی قُرَیظة فَذلِکَ الْمَکانُ الَّذِی صَلّی فِیهِ النَّبِیّ(صلی الله علیه وآله) شَرْقَی مَسْجِدِ بَنِی قُرَیظَةَ عِنْدَ مَوْضِعِ الْمنارَة الَّتی هُدّمَتْ.» رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در منزل زنی از ساکنان آن‌جا نماز خواند. پس از آن، این منزل در مسجد بنی قریظه افتاد. مکانی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در آن‌جا نماز خوانده است، در شرق مسجد بنی قریظه، در محل مناره‌ای که خراب شده، قرار داشته است. ۳ - سرنوشت مسجد بنی قریظهاکنون پرسش اساسی آن است که این مسجد چه سرنوشتی پیدا کرده و در کجا قرار دارد ؟ برخی مانند شنقیطی بر این باورند که این مسجد در مرکز الحسبه در حرّه شرقی است. [۳]
الدر الثمین فی معالم دار الرسول الأمین، ص۱۴۸.
همچنین خیّاری معتقد است که این مسجد تا مدتی قبل بوده و تصویری از آن را نیز در کتابش آورده است. [۴]
تاریخ المعالم المدینة المنوره، ص۱۴۷.
اما محمد الیاس عبدالغنی به حق، بر این باور است که مسجد بنی قریظه همان مسجدی است که اکنون تابلوی مسجد فضیخ را دارد و در میان بیمارستان الزهراء و بیمارستان وطنی، در راهی است که از شارع علی بن ابی طالب جدا شده و به شارع امیر عبدالمجید (شارع حزام سابق) منتهی می‌شود. در داخل این خیابان، پس از گذشت ۱۴۵۰ متر به مسجد بنی قریظه می‌رسیم. این مسجد ۲۲ متر در ۲۲ متر و مساحت آن ۴۸۴ متر است. [۵]
المساجد الأثریه، ص۱۷۸ـ۱۷۴.
عبدالغنی درباره اثبات این نکته که مسجد فضیخ فعلی، در اصل مسجد بنی قریظه است، به تفصیل سخن گفته [۶]
المساجد الأثریه، ص۱۸۳ـ۱۷۹.
؛ مطالبی که در این مختصر نمی‌توان به آنها پرداخت، اما با توجه به ادلّه‌ای که وی اقامه کرده، می‌توان اطمینان یافت که آن‌چه امروز به نام مسجد فضیخ شهرت دارد، چیزی جز مسجد بنی قریظه نیست. دست کم باید گفت که در زمان ابن النجار (م ۶۳۴) مسجد فضیخ در جای دیگری دانسته می‌شده که به تعبیر وی در نزدیکی قبا بوده و به مسجد شمس شهرت داشته است؛ در حالی که مسجد بنی قریظه در جایی نزدیک مشربه ام ابراهیم قرار داشته است. [۷]
اخبار مدینة الرسول، ص۱۱۵-۱۱۶.
این سخن ابن النجار، به خوبی دلالت بر آن دارد که مسجد فضیخ فعلی، جز مسجد بنی قریظه نیست.
۴ - موقعیت کنونی مسجدمحل این مسجد در خیابان عوالی، پیش از مستشفی الوطنی (دست راست کسی که به سمت عوالی می رود) قرار دارد. فاصله مسجد تا خیابان اصلی حدود پانصد متر است. اکنون مسجد بدون امام جماعت است و زائران فراوانی از همه کشورها دارد. مسجد یاد شده در چهارم شعبان ۱۴۲۲ ق. (۱۵ مرداد ۱۳۸۰) توسط اداره امر به معروف و نهی از منکر تخریب شد و تا ربیع‌الثانی سال ۱۴۲۳ ق. که زیارت شد، هم‌چنان به صورت مخروبه باقی مانده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶۸، رسول جعفریان. رده‌های این صفحه : مساجد مدینه
|